مهم‌ترین ریسک‌های تامین مالی جمعی و راهکارهای کاهش این ریسک ها

تامین مالی جمعی یکی از روش‌های نوین جذب سرمایه است که به کسب‌وکارهای کوچک‌مقیاس، متوسط و در حالِ توسعه کمک می‌کند تا از طریق مشارکت عمومی تامین سرمایه کنند. با این حال، این روش با ریسک‌هایی همراه است که می‌تواند سرمایه‌گذاران و صاحبان پروژه را تحت تاثیر قرار دهد. مهم‌ترین ریسک‌های تامین مالی جمعی شامل نقدشوندگی پایین، ریسک نکول و عدم شفافیت اطلاعاتی در صورت نبود نظارت سکو است. در بسیاری از موارد، چارچوب‌های قانونی مشخص برای این مدل سرمایه‌گذاری، باعث کاهش زیاد ریسک تامین مالی جمعی می‌شود. همچنین، عدم تضمین موفقیت پروژه و عدم تضمین سود از دیگر چالش‌های این حوزه محسوب می‌شود که سرمایه‌گذاران باید پیش از ورود به این بازار، به آن توجه داشته باشند. توجه داشته باشید که سکوی کارن کراد و سایر سکوهای معتبر با ارائه انواع تضمین ها برای اصل سرمایه این ریسک را از بین برده اند و از این جهت نگرانی وجود ندارد. 

ریسک‌های تامین مالی جمعی

ریسک‌های تامین مالی جمعی به مجموعه‌ای از چالش‌ها و خطراتی گفته می‌شود که سرمایه‌گذاران طی سرمایه‌گذاری جمعی با آن مواجه می‌شوند. یکی از این ریسک‌ها، عدم نقدشوندگی لحظه‎ای گواهی شراکت و مبلغ سرمایه‌گذاری در تامین مالی جمعی است؛ به این معنی که سرمایه‌گذاران نمی‌توانند دارایی خود را به‌سرعت به وجه نقد تبدیل کنند. علاوه بر این، امکان انحراف از انجام طرح یا سوءاستفاده از منابع مالی جمع‌آوری‌شده ممکن است وجود داشته باشد. توجه داشته باشید وجود نظارت توسط یک سکوی تامین مالی جمعی معتبر و دارای مجوز از فرابورس می‌تواند این ریسک‌ها را به حداقل برساند؛ پس حتما در هنگام سرمایه‏‎گذاری این موضوع را در نظر داشته باشید. 

عدم امکان نقدشوندگی سرمایه‌گذاری حین اجرای طرح تامین مالی جمعی

یکی از مهم‌ترین چالش‌های تامین مالی جمعی، عدم نقدشوندگی سرمایه‌گذاری‌ها است. در این نوع تامین مالی، سرمایه‌گذاران قادر به فروش یا نقد کردن گواهی شراکت خود در بازارهای ثانویه نیستند، زیرا این دارایی‌ها اغلب به شکل مشارکت در درآمد پروژه‌هایی مشخص هستند و قابلیت معامله مستقیم را ندارند. این موضوع به‌ویژه در مواقعی که سرمایه‌گذار به وجوه خود نیاز فوری دارد، مشکل‌ساز می‌شود. به همین دلیل، قبل از ورود به این حوزه، ضروری است که با روش‌های خروج از سرمایه‌گذاری آشنا باشید و میزان نقدشوندگی دارایی‌ها را به دقت بررسی کنید. مهم‌ترین راه‌حل برای جلوگیری از به مشکل خوردن در مواقع ضروری، آن است که تنوع در سبد سرمایه‌گذاری را رعایت کرده و همه سرمایه خود را تنها در بازار تامین مالی جمعی سرمایه‌گذاری نکنید و از سایر ابزارها نیز استفاده کنید.

با تأکید بر این نکته که تاکنون بازار ثانویه‌ای برای این گواهی‌ها شکل نگرفته است، لازم به توضیح است که مشارکت افراد در این پروژه به‌منظور تامین سرمایه در گردش آن انجام می‌شود. بر این اساس، اصل سرمایه تا پایان دوره اجرای پروژه در اختیار سرمایه‎پذیر خواهد بود و امکان نقد شوندگی یا بازپس‌گیری آن در طول پروژه وجود ندارد.

در صورتی که در آینده بازار ثانویه‌ای برای این گواهی‌ها ایجاد شود، امکان معامله گواهی شراکت با رعایت ضوابط و مقررات آن بازار فراهم خواهد شد. اما در وضعیت فعلی، این گواهی‌ها که نشان‌دهنده میزان مشارکت هر فرد در تامین مالی پروژه هستند، قابلیت انتقال به غیر یا معامله را ندارند.

از دست دادن اصل سرمایه

یکی از ریسک‌های بزرگ تامین مالی جمعی، امکان از دست دادن اصل سرمایه است. در برخی از پروژه‌ها بدون نظارت سکو هیچ تضمینی برای موفقیت صددرصدی و سوددهی قطعی وجود ندارد. توجه شود در پلتفرم‌هایی که مکانیزم‌هایی برای بررسی و تایید پروژه‌ها دارند، همچنان خطر شکست یا عدم دستیابی به اهداف مالی وجود دارد و این موضوع با جزییات کامل و به صورت شفاف در طرح ذکر شده است و شما به عنوان سرمایه‌گذاران، باید قبل از ورود به این حوزه، تحقیقات کافی انجام دهید و تنها بخشی از دارایی خود را که آماده پذیرش ریسک آن هستید، در این بخش سرمایه‌گذاری کنید.

با تأکید بر این نکته که در حال حاضر بازار ثانویه‌ای برای گواهی‌های شراکت ایجاد نشده است، لازم به توضیح است که مشارکت سرمایه‌گذاران در این ابزار، به‌منظور تامین سرمایه در گردش پروژه‌هایی صورت می‌گیرد که عمدتاً دارای سوابق اجرایی، قراردادهای پیش‌فروش یا سایر پشتوانه‌های عملیاتی هستند و از حالت استارت‌آپی و نوپا خارج‌اند.

با این حال، هر پروژه اقتصادی ممکن است در معرض ریسک‌های اجرایی، شرایط غیرقابل پیش‌بینی یا عوامل فورس‌ماژور قرار گیرد که می‌تواند منجر به تأخیر در بازگشت سرمایه یا حتی بروز زیان شود. در چنین شرایطی، چنانچه ضمانت کافی برای اصل سرمایه وجود نداشته باشد، امکان تاخیر در بازگشت آن وجود دارد، هر چند  طبق متن قرارداد اغلب سکوها با سرمایه‌پذیرها اصل سرمایه به‌طور کامل از بین نمی‌رود و تنها روند وصول آن با تاخیر مواجه می‌شود.

شایان ذکر است که نرخ بازدهی بالاتر این ابزار نسبت به سایر روش‌های سرمایه‌گذاری، ناشی از پذیرش همین سطح از ریسک است. البته، در هیچ‌یک از سکوهای تامین مالی جمعی که دارای مجوز از فرابورس هستند، طرحی بدون وجود انواع ضمانت‌های بازگشت اصل سرمایه منتشر نمی‌شود، اما میزان اعتبار این ضمانت‌ها می‌تواند بسته به نوع و ماهیت آن‌ها متفاوت باشد.

احتمال انحراف از طرح توسط سرمایه‌پذیر

یکی از دغدغه‌های جدی در تامین مالی جمعی، احتمال وقوع کلاهبرداری است. برخی از پروژه‌ها با اهداف نامشخص یا اسناد جعلی اقدام به جذب سرمایه می‌کنند و پس از دریافت وجوه، از اجرای تعهدات خود سر باز می‌زنند. به همین دلیل، انتخاب پلتفرم‌های معتبر و دارای نظارت قانونی همچون کارن کراد اهمیت زیادی دارد.

یکی از مهم‌ترین ریسک‌های عملیاتی در پروژه‌ها، انحراف از طرح است. به عنوان مثال، ممکن است شرکتی برای تامین مالی تولید یک دستگاه مشخص اقدام کرده باشد و تمامی مستندات، گزارش‌ها و برآوردهای مالی براساس همان دستگاه تدوین شده باشند. اما در ادامه، به هر دلیلی (از جمله تغییر شرایط بازار یا تصمیمات داخلی شرکت) اقدام به تولید دستگاهی متفاوت کند. در این شرایط، واحد نظارت سکوی تامین مالی جمعی با بررسی مستمر فاکتورها، اقلام خریداری‌شده، مواد اولیه و سایر مستندات اجرایی، این انحراف را شناسایی کرده و از ادامه روند خارج از طرح جلوگیری می‌کند.

در حالت‌های شدیدتر، ممکن است سرمایه‌پذیر منابع مالی دریافتی را به جای اجرای پروژه، به سمت خرید دارایی‌هایی مانند طلا یا ارز هدایت کند، با این تصور که پس از کسب سود، اصل و سود سرمایه‌گذاران را بازگرداند. این رفتار نیز از مصادیق انحراف جدی محسوب می‌شود. در چنین مواردی، واحد نظارت سکو می‌تواند با توقف پروژه، اعمال جریمه و اقدامات قانونی، از منافع سرمایه‌گذاران محافظت کند.

بنابراین، وجود یک واحد نظارت قوی، فعال و شفاف در سکو و انتشار گزارش‌های دوره‌ای دقیق، نقش کلیدی در کاهش ریسک انحراف از پروژه و افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران دارد.

حداقل میزان سرمایه‌گذاری

در خصوص میزان سرمایه‌گذاری، حداقل مبلغ مشارکت برای هر سرمایه‌گذار از میزان بسیار کمی( بسته به انتخاب سکو از صد هزار تومان تا حداکثر یک میلیون تومان) در نظر گرفته شده است. این بازه محدود و مشخص، عمداً با هدف فراهم کردن امکان ورود برای عموم افراد و کاهش فشار مالی بر سرمایه‌گذاران خرد طراحی شده است. همچنین، برای سرمایه‌گذاران حقیقی، سقفی معادل ۵ درصد از کل سرمایه مورد نیاز هر طرح توسط فرابورس ایران تعیین شده که با هدف مدیریت ریسک و جلوگیری از تمرکز سرمایه‌گذاری یک فرد در یک طرح خاص اعمال می‌شود. البته سرمایه‌گذاران حقوقی هیچ محدودیتی در میزان سرمایه‌گذاری در کرادفاندینگ ندارند.

شایان ذکر است که این محدودیت‌های تعیین‌شده، جزو ریسک‌های سرمایه‌گذاری محسوب نمی‌شوند، بلکه به عنوان ابزارهای کنترلی برای صیانت از سرمایه‌گذاران حقیقی و افزایش تنوع مشارکت در طرح‌ها به کار گرفته می‌شوند.

کمبود اطلاعات در حوزه های تخصصی پروژه ها

با توجه به تنوع حوزه‌های فعالیت پروژه‌ها و نیاز به دانش تخصصی در ارزیابی آن‌ها، سرمایه‌گذاران حقیقی عادی و غیرمتخصص معمولاً امکان تحلیل دقیق طرح‌ها را به صورت شخصی ندارند. از جمله مواردی که بررسی آن‌ها نیازمند تخصص است، می‌توان به پیش‌بینی سودآوری، ارزیابی ریسک‌های اجرایی و مالی، و بررسی سوابق شرکت‌ها و اعضای کلیدی تیم اجرایی اشاره کرد.

در چنین شرایطی، گزارش‌های ارزیابی ارائه‌شده توسط سکوها نقش حیاتی در جبران این کمبود دانش تخصصی ایفا می‌کنند. اگر این گزارش‌های ارزیابی موشکافانه(دودلیجنس) دقیق، جامع و شفاف نباشند، سرمایه‌گذاران نمی‌توانند با اطمینان تصمیم‌گیری کنند و احتمال بروز برداشت‌های نادرست یا برآوردهای ناصحیح افزایش می‌یابد.

بنابراین، کیفیت و صداقت در ارزیابی اولیه هر طرح، یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد شفافیت و اعتماد در فرآیند تامین مالی جمعی محسوب می‌شود.

عدم تضمین موفقیت و سود قطعی

موفقیت یک پروژه در جذب سرمایه از طریق تأمین مالی جمعی، لزوماً به معنای موفقیت اجرای آن و سودآوری قطعی نیست. با توجه به ماهیت پویای بازارهای مالی و شرایط اقتصادی، سکوهای معتبر تأمین مالی جمعی نظیر کارن کراد از روش‌های مختلف تضمینی برای حفظ اصل سرمایه بهره می‌برند.

همچنین توصیه می‌شود سرمایه‌گذاران به‌منظور کاهش ریسک، با تنوع‌بخشی در میان پروژه‌ها و طرح‌های مختلف تامین مالی جمعی، تنها بخشی از دارایی خود را به هر طرح اختصاص دهند و از تمرکز سرمایه در یک پروژه خاص خودداری کنند.

عدم وجود ضمانت در پرداخت سود مشارکت در درآمد

سرمایه‌گذاری در تامین مالی جمعی، مبتنی بر مشارکت در درآمد(بدون تضمین بازدهی) است. انتخاب پروژه‌هایی که مدل درآمدی شفاف‌تری دارند و سیاست‌های مشخصی در مورد توزیع سود اتخاذ کرده‌اند، به کاهش ریسک‌های این حوزه کمک می‌کند. این موضوع نشان دهنده خوش حسابی و اعتبار متقاضی سرمایه و همچنین سابقه و اعتبار سکوی تامین مالی است که با نظارت دقیق ریسک از دست رفتن سرمایه را به شدت کاهش می دهد و احتمال بازدهی و محقق کردن سود پیشبینی‌شده را بالا می‌برد

ریسک نکول تامین مالی جمعی ناشی از عدم وجود ضمانت معتبر

سرمایه‌گذاری در تامین مالی جمعی همواره با ریسک از دست دادن بخشی یا حتی کل سرمایه همراه است. برای کاهش این ریسک، سرمایه‌گذاران باید از ورود به پروژه‌هایی که اطلاعات شفافی درباره مدیریت ریسک و برنامه‌های مالی ندارند، خودداری کنند و همچنین در پروژه هایی سرمایه گذاری شود که تضمین ارائه می کنند.

تضامین ارائه‌شده برای پروژه‌ها در تأمین مالی جمعی، از نظر درجه اعتبار تنوع دارند و می‌توانند از سوی نهادهایی همچون بانک‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های ثالث معتبر یا حتی خود متقاضی ارائه شوند. هرچند وجود ضمانت‌نامه، پشتوانه‌ای مهم برای اطمینان سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود، اما فرآیندهای حقوقی، بانکی و اداری مرتبط با اجرای این تضامین ممکن است بسته به نوع و مرجع صادرکننده متفاوت باشد.

در مواردی، این تفاوت‌ها می‌توانند منجر به طولانی شدن زمان بازپرداخت یا پیچیده شدن روند پیگیری مطالبات شوند که ممکن است سرمایه‌گذار را در صورت وقوع مشکل، با دشواری‌هایی مواجه سازد. از این رو، آگاهی از نوع و اعتبار ضمانت هر طرح، پیش از سرمایه‌گذاری، اهمیت بالایی دارد.

سایر ریسک‌های تامین مالی جمعی

سایر ریسک‌های تامین مالی جمعی شامل مشکلات قانونی، ریسک ارزی، تقلب و مشکلات مربوط به مالکیت پروژه‌ها است. در برخی مواقع، ممکن است تغییرات قانونی تاثیر منفی بر پروژه‌ها داشته باشد. همچنین، وجود کلاه‌برداری‌های احتمالی و عدم شفافیت در برخی از پروژه‌ها، خطراتی برای سرمایه‌گذاران به همراه دارد. مشکلات مربوط به مالکیت intellectual property نیز از دیگر چالش‌ها است که باعث مشکلات حقوقی برای پروژه‌ها می‌شود.

آیا سرمایه‌گذاری در طرح‌های تامین مالی جمعی ریسک دارد؟

سرمایه‌گذاری در تامین مالی جمعی مثل هر روش دیگری با ریسک‌های مختص به خودش همراه است. از سوی دیگر، تغییرات اقتصادی، نوسانات ارزی و تحولات ناگهانی در قوانین و سیاست‌های دولتی، تاثیر منفی بر سرمایه‌گذاری می‌گذارد. بحران‌های اقتصادی و ورود رقبای قدرتمند نیز ممکن است سودآوری را کاهش دهند. این عوامل باعث می‌شوند سرمایه‌گذاری در این حوزه با خطر از دست رفتن سرمایه همراه باشد.

کاهش خطرات تامین مالی جمعی

با استفاده از تکنیک و استراتژی‌های زیر می‌توانید خطرات تامین مالی جمعی را کاهش دهید:

• تنوع‌بخشی به سرمایه‌گذاری‌ها: پخش سرمایه بین طرح‎های مختلف برای کاهش تاثیر شکست یک پروژه.
• بررسی دقیق پلتفرم‌ها: ارزیابی سوابق تیم‌های اجرایی و جزئیات طرح و توجه به عملکرد قبلی و سابقه و اعتبار سکو
• بررسی سوابق سرمایه‎پذیر: یکی از عوامل مهم در ارزیابی یک طرح تأمین مالی جمعی، سابقه عملکرد سرمایه‌پذیر در پروژه‌های قبلی است. این سوابق شامل میزان مبالغ جذب‌شده در طرح‌های پیشین و نحوه بازپرداخت منابع مالی به سرمایه‌گذاران است. علاوه بر نوع تضامین و اعتبار آن‌ها، بررسی کارنامه‌ی گذشته سرمایه‌پذیر به‌ویژه در تأمین مالی جمعی‌های قبلی، اطلاعات حیاتی در خصوص میزان تعهد پذیری و عملکرد عملیاتی او فراهم می‌آورد. 

در این راستا، گزارش‌های ارزیابی طرح‌ها، اطلاعات دقیقی از تامین مالی جمعی پیشین که سرمایه‌پذیر در آن‌ها مشارکت داشته، پروژه‌های مشابهی که پیش‌تر اجرا کرده و نحوه مدیریت منابع مالی در آن‌ها ارائه می‌دهند. این اطلاعات به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا ارزیابی بهتری از احتمال موفقیت و ریسک‌های پروژه داشته باشند.

بنابراین، آگاهی از سوابق سرمایه‌پذیر و بررسی عملکرد وی در پروژه‌های قبلی به‌ویژه در تأمین مالی‌های جمعی پیشین، می‌تواند نقش مهمی در کاهش ریسک سرمایه‌گذاری و اتخاذ تصمیمات آگاهانه ایفا کند.

• سرمایه‌گذاری اولیه محدود: شروع با مبالغ کم جهت آشنایی با شرایط بازار و عملکرد طرح تامین مالی جمعی.
• انتخاب آگاهانه پروژه‌ها: تمرکز بر طرح‌هایی که با تخصص و دانش فردی همخوانی دارند.
• مدیریت بودجه: تخصیص سرمایه به‌صورت استراتژیک و جلوگیری از تخصیص بیش از حد.
• دیدگاه بلندمدت: پذیرش این که بازدهی سرمایه‌گذاری زمان‌بر است و نیاز به صبر در مدت کل طرح دارد.
• پذیرش ریسک: با توجه به میزان سوددهی بالاتر باید سرمایه‎گذاران پذیرش ریسک داشته باشند و با توجه به اینکه سود هم پیش‎بینی شده است؛ این احتمال وجود دارد که اعداد متفاوتی محقق شود. 

جمع بندی

تامین مالی جمعی با وجود فرصت‌هایی که برای سرمایه‌گذاران و کسب‌وکارها فراهم می‌کند، ریسک‌های احتمالی نیز دارد. از احتمال ازدست‌رفتن سرمایه گرفته تا مشکلات نقدشوندگی و عدم تضمین سوددهی قطعی همگی می‌توانند سرمایه‌گذاران را با چالش مواجه کنند. آگاهی از این ریسک‌ها و بررسی دقیق پروژه‌ها و پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری، از ضررهای احتمالی جلوگیری می‌کند. سرمایه‌گذاران باید با شناخت دقیق این چالش‌ها، تصمیمات آگاهانه‌تری در حوزه تامین مالی جمعی بگیرند.

سوالات متداول

چرا در طرح‌های تامین مالی جمعی احتمال کلاهبرداری وجود ندارد؟

-احتمال انحراف از طرح در این طرح‌ها صفر نیست، اما انتخاب پلتفرم‌های معتبر و بررسی دقیق پروژه‌ها، این ریسک را کاهش می‌دهد

چه اقداماتی برای کاهش ریسک در این نوع سرمایه‌گذاری وجود دارد؟

-تنوع‌بخشیدن به سبد سرمایه‌گذاری، انتخاب پروژه‌های معتبر و بررسی دقیق قراردادها و انتخاب سکوی تامین مالی جمعی خوش‌سابقه و متعهد از مهم‌ترین روش‌های کاهش ریسک است

 آیا سود سرمایه‌گذاری در تامین مالی جمعی تضمین‌شده است؟

.خیر، پرداخت سود یا بازده مالی به عملکرد پروژه بستگی دارد و تضمینی برای سود قطعی وجود ندارد